Enkele weken ontmoette ik Gülcan Kahraman, de bevlogen hoofdredactrice van het Nederlands-Turkse tijdschrift Akrostiş. Toen ik haar vertelde over Roger Van de Velde, blonken er lichtjes in haar ogen. ‘Ik heb over hem geschreven, in het Turks.’ Wat later zat de Nederlandse versie van haar redactionele tekst voor het Waanzin-nummer van Akrostiş in mijn mailbox. Over Roger Van de Velde, zijn Turkse tegenhanger Sait Faik en natuurlijk ook over de fantastische kortfilm Knetterende Schedels van Kris Verdonck.
Oorspronkelijke titel ‘Yazmasam deli olacaktım’ / Vertaald uit het Turks door Hanneke van der Heijden
“ALS IK NIET SCHREEF WERD IK GEK” (SAIT FAIK)
22.10 uur, 10 september
Als ik terug rijd is het rustig, de autoweg is een gitzwarte leegte. Hoe verder ik rijd, hoe langer de weg wordt en hoe verder hij zich van me af beweegt, lijkt het. Ik ben nog steeds onder de indruk van de avond, doortrokken van het gevoel een niet opgemerkt inzicht te hebben opgemerkt, terug te komen van een plek waar niemand is geweest, een onberoerde plek beroerd te hebben. Schrijvers zitten ingeklemd tussen de wereld die ze dromen en de realiteit, voelen een diep verdriet over het onrecht dat ze meemaken, de dwingelandij en de repressie, en weten dat ze alleen naar hun pen kunnen grijpen om daar iets tegen te doen. Ik denk aan hoe ontijdig en onplaatselijk de mensen zijn die in verschillende tijden in verschillende landen en talen schrijven.
Daar moet ik in Akrostiş absoluut over schrijven…
Wat is waanzin?
Is het gekte? Is het iets wat niet normaal is, wat buiten het normale ligt? Een ziekte? Een vorm van een totaal niets? Is alles, zoals het heet, ‘pas duidelijk door zijn tegendeel’? Zijn wijsheid en waanzin zo tegengesteld aan elkaar? Bestaat er een relatie tussen creatieve genialiteit en waanzin?
En wat is de invloed van waanzin op theater, romans, schilderijen, beeldhouwwerk en al die andere schone kunsten? Kun je in absolute zin spreken van normaliteit, van wat verstandig is? Wie bepaalt trouwens wat normaal is? Als dat de samenleving is, heeft die dan geen behoefte aan waanzinnigen? Is het soms een soort spookachtig lot van kunstenaars en schrijvers om met een vorm van waanzin behept te zijn?
Beste lezer,
in deze aflevering van het tijdschrift Akrostiş, samengesteld door een nieuwe redactieraad, presenteren we u de mooiste teksten, gedichten, krankzinnigheden, verhalen en essays.
De bijdragen aan ons thema Literatuur en waanzin komen van schrijvers uit Turkije en België, die samen een groot aantal op waanzin gebaseerde boeken, romans, en romanpersonages bekijken. Daarmee zoeken ze de grenzen op van de waanzin en presenteren u teksten die kunst en literatuur met een portie waanzin besmetten.
We onderzoeken in deze aflevering of er een noodzakelijk verband is tussen kunst / literatuur en waanzin, en we stippen punten aan waar artistieke creatie en het beeld van waanzin samenkomen, waar ze elkaar snijden.
19.25 uur, 10 september
Verdomme, ik ben te laat! In een van de zijstraten vind ik met moeite een parkeerplaats, ik loop haastig in de richting van het gebouw, biddend dat Michiel me buiten het culturele centrum opwacht. Door de menigte op de stoep valt het oranje pand onmiddellijk op, voor de glazen deur zie ik Michiel naar me wenken. Hij staat met een paar mensen te praten. Heerlijk is het om in zo’n menigte een bekend gezicht te zien…
Naast Michiel staat Kris, een regisseur, en zijn vrouw, de kunstenares Katja Louisa Stonewood, is er ook, we begroeten elkaar en maken kennis. Katja heeft als regie-assistente en art director aan de film meegewerkt.
We praten over de film en het tijdschrift. “Kom dan gaan we naar binnen,” zegt Kris,“de film begint zo.”
We hebben de eer u een voorproefje te bieden uit een ongepubliceerde tekst van de wereldberoemde kunstenaar Jan Fabre – een primeur, want de tekst zal pas in de loop van 2018 worden uitgebracht.
De dierbare schrijfster en kunstenaar Nergiz Şahin werkt aan een project in samenwerking met kunsthuis Yellow Art. Onze redacteur Akim A.J. Willems verbleef een week als artist in residence in Kaos en beschrijft de ervaringen die hij daar opdeed. Yellow Art en Kaos organiseren kunstzinnige activiteiten met mensen die psychiatrische problemen hebben. In ons tijdschrift vindt u tekeningen en gedichten die in deze twee instellingen zijn gemaakt. Tuur Devens onderzoekt voor ons het begrip outsider kunst. Johan De Vos neemt het thema ‘waanzin in de literatuur’ onder de loep.
Eregast in dit nummer is Tezer Özlü…
Meltem Dağcı interviewt Elif Koç, die als psychologisch adviseur werkzaam is, over het boek Ik heb je nooit een rozentuin beloofd en het begrip waanzin. Peter Weyns analyseert het boek Schaaknovelle van Stefan Zweig. Onze schrijvers en kunstenaars bekijken het begrip waanzin in al zijn facetten en vanuit verschillende perspectieven.
19.05 uur, 10 september
Ik ga naar Merksplas voor een ontmoeting met onze redacteur Michiel Leen. Ik ben uitgenodigd voor de première van ‘Knetterende schedels’, een korte film van de Belgische regisseur Kris J.Y. Verdonck. De film gaat over het leven van Roger Van de Velde, een Belgische auteur die in de jaren zestig leefde. Vanwege zijn verslaving aan palfium zat de auteur jarenlang in gevangenissen en psychiatrische klinieken. Hij kreeg een publicatieverbod en iedere mogelijkheid om te schrijven werd hem afgenomen.
En dan zijn er nog dichters die gek van verliefdheid door de woestenij zwerven.
Zijn er eigenlijk dichters die niet aan de rand van de gekte zwerven? Naast onze vaste dichters als Mustafa Kör, Ömer Turan, Haydar Ergülen, k. Iskender hebben ook Menno Wigman, Şeref Bilsel, Max Greyson, Çiğdem Sezer en Astrid Haerens hun medewerking aan dit nummer verleend.
Menno Wigman, de dichter op ons omslag, schreef in een tijd dat hij in een psychiatrische kliniek verbleef het gedicht Godverdedomme. Het gedicht, waarin alle grammaticale regels met voeten worden getreden, is geïnspireerd op brieven die hij kreeg van een patiënt.
“Voorzichtig moet je lopen door de woorden heen”. Zo begint een woordgedicht voor de liefde van Şeref Bilsel. U zult voorzichtig door de tekst van onze dichter lopen en bezoedeld worden met woorden.
20.35 uur, 10 september
“Gefeliciteerd! Ik vond de film heel geslaagd en weet je, dat Roger Van de Velde ondanks alle verboden wilde schrijven en het dunne vloeipapier voor sigaretten dat hij zijn vrouw stiekem mee liet brengen wanneer ze hem in de gevangenis kwam bezoeken gebruikte om op te schrijven, dat doet me denken aan een Turkse schrijver. Misschien zou Van de Velde gek geworden zijn als hij niet schreef…
“Als ik niet schreef werd ik gek.”
Dat is een citaat van de Turkse korte verhalenschrijver Sait Faik.”
“Ja, Gülcan,” zegt Kris,“inderdaad. Dat is precies wat Roger Van de Velde ook zei.”
Schrijvers en dichters, die in hun binnenste en in hun mond woorden dragen, maken onze talen verwant en ons vertrouwd, bedenk ik me, en als we elkaar aankijken zien we in het stralen van onze ogen dat de Turkse en de Vlaamse literatuur elkaar op dat moment snijden, de ogen van de woorden raken onze ogen.
Een groet aan alle Don Quichots die geloven dat ze de wereld kunnen veranderen!
Hier is ons vijfde nummer…
Gülcan Kahraman
Hoofdredacteur
Ellen Van Pelt 